E-TİCARET

 

HAZIRLAYANLAR:

 

BÜLENT KANAT

MURAT BAŞYİĞİT

VOLKAN ABAK

 

ÖZET

Hızla gelişen teknoloji kuşkusuz insanoğlunun hayatında birçok yeniliğe imza atmakda. Günümüzde bu yeniliklerin başını internet ve beraberinde getirdikleri oluşturmaktadır. Internet ve beraberindeki yeni anlayışlar topluluğu; içinde barındırdığı dinamizmiyle, insanların bugüne kadar varolan davranışlarını tümüyle değiştirmektedir. Kimi insanlarca fazlasıyla yeni olan bu kavramlardan bir tanesi de “e-ticaret”. Bu olguyu anlayabilmek için önce onu terminolojisiyle ve modelleriyle algılamak ve bunların yanısıra farklı boyutlardaki etkilerini de irdelemek gerekmektedir.

 

 

GİRİŞ

 

Alışılagelmiş kavramları ve prosesleri tersyüz eden “e-ticaret”; yerel pazarda kalmayı yeğleyen kuruluşları dahi global pazarın nimetleriyle cezbetmiş ve onların da bu değişen ortamın içerisinde yeralmasını sağlamıştır. Fakat her yeni olana uyum sağlama ve onun bir parçası olma düşünün gerçekleşmediği gibi, yeniye karşı koyabileceğini sanan kuruluşların tutumu sonucunda bu macerada da birçok kaybeden olmuştur ve olmaya da devam edecektir. Yeni olanı çok iyi özümseyen işletmeler farklı ortamlara adapte olmayı ve eskiyi yeniye dönüştürmeyi bunu yaparken de değişmeyi öğrendiler. Bu gelişim karşısında değişen sadece şirketler değildi. Ekonomik-sosyal yaşam ve dolayısıyla tüketici davranışları da bundan nasibini aldı.

 

 

ELEKTRONİK TİCARET (E-TİCARET) NEDİR?

 

 

Bilindiği gibi “ticaret” ifadesi kavramsal olarak “mal veya hizmetin satınalınması ve satılması“ işlemlerini kapsamaktadır. Bu sürecin elektronik ortamda, internet üzerinde yapılması e-ticaret kavramını ortaya çıkarmıştır.

Müşteri beklentilerindeki mal ve hizmet arzındaki artış, iş dünyasındaki rekabeti küresel ölçekte zorlaştırmaktadır. İşadamları buna uyum sağlamak için organizasyonlarını ve çalışma tarzlarını değiştirmekte, firma-müşteri-tedarikçi arasıdaki bariyerleri internet ve e-ticaret ile kaldırmaktadır.

E-ticaretin tanımı konusunda farklı ülkelerin kuruluşları tarafından farklı tanımlar ortaya konmaktadır. Ancak E-ticaret konusunda en yaygın genel kabul görmüş tanım OECD tarafından 1997’de yapılan tanımdır. Bu çerçevede E-ticaret aşağıdaki eylemleri kapsayan bir süreç olarak tanımlanmaktadır;

 

·         Ticaret öncesi firmaların elektronik ortamda bilgilenmesi ve araştırma yürütmesi,

·         Firmaların elektronik ortamda buluşması,

·         Ödeme sürecinin yerine getirilmesi,

·         Taahhüdün yerine getirilmesi, mal veya hizmetin müşteriye teslimi,

·         Satış sonrası bakım, destek, vb. hizmetlerin temin edilmesi.

 

E-Ticaret ile daha esnek yapıya kavuşan, tedarikçileri ile daha yakın çalışan, müşterilerinin beklenti ve ihtiyaçlarına daha hızlı cevap veren firmalar da, global ölçekte değişim yaşamaktadır. E-Ticaret, firmalara en iyi tedarikçiyi seçme ve tüm dünyaya satış yapma imkanı sunmaktadır.

Elektronik ortamda yürütülen ticari faaliyetler İngilizcede “e-trade”, “e-business” gibi farklı kelimelerle de adlandırılabildiği halde İngilizce karşısında Türkçe'mizin daha az zengin bir dil olması sonucunda “commerce”, “trade” ve “business” kelimelerinin karşılığında genellikle “ticaret” kelimesi kullanılmaktadır. Aslında bu üç kelimenin İngilizcede anlattığı olgular birbirinden biraz daha farklıdır. Commerce; ürün ve hizmetin belirli bir karşılık sonucunda el değiştirmesi anlamına gelen ticaret kelimesini anlatır. Bu terim siparişleri de kendi bünyesinde toparlar. Türkçe'de “iş” anlamına gelen

 

business kelimesinden çoğaltılan “e-business” terimi ise geniş ölçüler içerisinde elektronik ortamda iş yapılmasıdır. Bu terim pazarlamadan iletişime, satıştan desteğe, siparişten teslimata kadar tüm iş süreçlerinin elektronik ortamda yapılmasını anlatır. Bu ifadeye göre e-mail kullanmak da bir çeşit e-business (e-iş) aktivitesidir. Trade kelimesinden türetilen “e-trade” ise elektronik ortamda bir ürünün alım-satımının yapılmasıdır. Kısaca üç kelimeyi tekrar incelersek e-business (e-iş); genel iş dünyasının elektronik ortama taşınmasını, e-commerce (e-ticaret); pazarlama, sipariş gibi aktiviteleri de içeren ticareti, e-trade (e-alım/satım) ise ürün ve hizmetlerin alım ve satımı bölümünü tarif eder. E-business, e-commerce ve e-trade'i kendi bünyesi içerisine alan çok geniş bir kavram, e-commerce, sipariş, pazarlama ve satış olgularını yani e-trade'i de içine alan orta kapsamlı bir kavram ve e-trade ise sadece alım ve satımın anlatıldığı dar bir kavram olarak karşımıza çıkar.

E-Ticaret Terminolojisi:

Authentication (Doğrulama): Belirli bir web sayfasına girişte o sayfaya girmeye yetkili olup olmadığınızı belirleyen bir onaylama sistemi. Kredi kartı numaralarının doğru olup olmadığının kontrol aşaması da bu terimle anlatılabilir.

 

Authentication Key (Doğrulama anahtarı): Yetkili olup olmadığınızı kontrol etmek için sorgu ekranına girmeniz gereken karakterler bütünü.

 

Auto-answer (Otomatik cevaplama): Yetki sorgulaması olumsuz sonuçlanırsa, size yetkisiz olduğunuzu belirlemek için kullanılan otomatik cevaplama sistemi.

 

Bank  (Banka): E-ticaret altyapısında müşteri ile tacir arasındaki alışverişin parasal boyutunu üstlenen taraf.

 

Bit (Binary Digit): Bilgisayarların çalışma düzeni olan ikilik düzende en küçük bilgi birimi.

 

Bits/Second (bps): Internet üzerinden indirilen dosyaların veya değişik bilgisayarlar arasında veri aktarılırken saniyede kaç bit bilginin aktarıldığını göstermek için kullanılan bir ölçü biçimi.

 

Byte: Yine veri aktarım kapasitesini ölçmekte kullanılan bir bilgi miktarı ölçüm biçimidir. Bilgisayarlarda tek bir karakterin karşılığına gelir. Bir Byte 8 bit'ten oluşur.

 

Carrier (Taşıyıcı): Sahip olduğu uydu veya kablo hatları üzerinde ses, veri veya görüntü gibi iletişim formlarını belirli noktalar arasında ulaştırmakla yükümlü kuruluş. Ülkemizde Türk Telekom bu altyapıyı sağlamaktadır.

 

Communication (İletişim): İki bilgisayarın birbiri arasında veri aktarmak için kurduğu bağlantının elektronik ifadesidir.

 

Cryptography: Internet üzerinde güvenliği sağlamak için kullanılan (encryption, authentication vb.) gibi güvenlik kodu şifrelemelerine verilen genel ad.

 

Data (Veri): Bilginin temel elemanlarını tanımlamak için kullanılan genel terim.

 

Download (İndirme): Bir veri kümesinin bir bilgisayardan diğer bir bilgisayara aktarılmasını anlatan terimdir.

 

Downtime (Zaman Aşımı): Birbiri ile iletişim kurmaya çalışan iki bilgisayarın teknik altyapı sorunlarından dolayı birbiri ile belirli bir zaman sonrası iletişim kuramadığını tarif eden terim.

 

ISS (Internet Servis Sağlayıcı): Telekom firmalarının sağladığı altyapıyı kullanarak müşterilerinin Internet omurgasına bağlanmaları için hizmet veren kuruluş.

 

 

 

Leased Line (Kiralık Hat): Türk Telekom tarafından sağlanan, bir veya daha fazla lokasyonu veri aktarımı konusundan birbirine bağlayan hattır. İkinin katları olan 64, 128, 256, 512 değerlerinin KiloByte cinsinden tanımlarıyla ölçülür.

 

Logon: Kullanıcıların, şifre soran bir sisteme giriş prosedürüdür.

 

Logon ID: Kullanıcıların güvenli bir bölgeye girmeleri için gerekli olan şifre.

 

Merchant (Tacir): Belirli bir hizmet veya mal üreten veya satan firmalar.

 

Network (Ağ): Bilgisayar veya bilgisayar çevre birimlerinin birbirleriyle haberleşmesi için gerekli olan altyapıya verilen addır. Internet, dünyanın en büyük bilgisayar ağı olarak dikkat çeker.

 

Order (Sipariş): Bir ürün veya hizmet satın almak için, alıcının satıcıya gönderdiği istek formuna denir.

 

Order Entry Application (Sipariş Giriş Uygulaması): Sipariş verilerini toplayarak bu verileri işlenmesi için genellikle bir sipariş işleme uygulamasına yönlendiren bilgisayar yazılımıdır.

 

Order Processing Application (Sipariş İşleme Uygulaması): Sipariş giriş uygulamasından gelen siparişlerin, stok durumlarını kontrol eden, daha sonra siparişleri üretim, dağıtım sistemine aktaran bilgisayar yazılımı.

 

Platform: Kullanılan bilgisayar sistemi. Hem donanım hem de işletim sistemi bir platform olarak değerlendirilebilir.

 

Purchasing Transaction (Satınalma işlemi): Satın alma bilgisi içeren bilgisayarlar arası işlemdir.

 

Response Time (Cevap Zamanı): İki bilgisayar arasında gönderilen son veri parçacığından sonra diğer bilgisayardan gelen ilk veri parçacığının alınması arasındaki süredir.

 

Session (Oturum): İki bilgisayar arasındaki iletişimin başlaması ve bitişi arasındaki sürenin bütünüdür.

 

Transaction ( İşlem): Bir veya birkaç bilgisayar arasında belirli bir amaç veya belirli bir sonuç elde etmek için gerçekleştirilen genellikle karşılıklı bilgi aktarımıdır.

E-ticaretin unsurları:

·         Ticarete konu olabilecek bir ürün veya hizmet.

·         Ürün ve hizmetin satışa sunulacağı yer e-ticaret'te bir web sayfası olarak karşımıza çıkmaktadır.

·         Müşterileri web sitesine çekmek için gerekli olan pazarlama aktivitesi.

·         Ödeme aracı olarak, elektronik ortamda nakit kabul edilemeyeceği için genelde kullanılan sistem kredi kartı ile ödemedir. Bunun için kredi kartı numarasının temin edilmesi gerekmektedir. Bu numaranın güvenliğini sağlamak için güvenli web sayfaları, satıcı ve banka arasında bu bilginin gizlice dolaştığı ödeme sistemi ve elektronik kredi kartları gibi pekçok ödeme şekli karşımıza çıkmaktadır.

·         E-ticaret'teki teslimat ise genellikle bağımsız bir lojistik firması ile sağlanır. Sipariş edilen veya satın alınan ürün kurye şirketleri ile alıcısına ulaştırılır. Yazılım, yazı ve veri gibi bilgisayardan bilgisayara aktarılması gereken veya bilgisayar aracılığıyla erişilebilen ürün ve hizmetlerde ise teslimat aracı olarak dosya indirme mekanizmaları kullanılır.

·         İade ürünleri kabul etmek, garanti şartlarını yerine getirmek ve istek halinde sigorta sistemini oluşturmak klasik ticaret anlayışı ile farklılık göstermeyen sistemlerdir.

·         Müşteri destek sistemi ise elektronik ortamda yapılan ticarette elektronik olarak daha fazla rağbet görmektedir. Ürün ile ilgili sıkça sorulan soruların yeraldığı sayfalar, e-mail veya elektronik formlar ile bilgi akışı sağlanması da bu sistemin birer parçasıdır.

 

 

Bunun dışında klasik iş süreçlerinin web ortamına açılmasıyla birlikte müşteriye sadakat, müşteriye duyarlılık ve hizmet anlayışı çerçevesinde satışların artırılması da mümkündür. Buna örnek vermek gerekirse otomobil üreticisi bir firmanın web sitesinden verilen bir otomobil siparişinin ne zaman hangi aşamada olduğunu görmek müşteri tarafından oldukça mutlu bir şekilde karşılanacaktır.

 

 

E-TİCARET MODELLERİ

 

 

İşletme-Tüketici Modeli (Business to Consumer; B2C) :

 

İşletmeden tüketiciye yönelik ticari hizmetlerde e-ticaretin işlevi, işletme ve müşteri arasındaki ticari ilişkilerin ve işlemlerin web üzerinden yürütülmesidir. Amaç, mal ve hizmetlerin satılması ve hedef kitlelere pazarlanmasıdır. Web teknolojisindeki hızlı gelişmeler sonucunda ortaya çıkan “Sanal Mağaza” uygulamaları ile internette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitapdan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışını yapmaya başlamıştır. Dell, Amazon.com, eBay gibi şirketlerin hizmetleri bu modele girmektedir.

İşletmelerin mal ve hizmetlerini pazarlamak için pazarlama grupları kurduğu, katalog yöntemiyle kapı kapı dolaşarak mallarını satmaya çalıştığı, çeşitli semtlerde mağaza zincirleri kurup, broşürler dağıtarak hedef kitlelerine ulaşmaya çalıştığı geleneksel satış yöntemleri herkesçe bilinmektedir. Yeni bir fiziksel ofis veya mağaza açmak ve çok personel çalıştırarak pazarlama gruplarından verim elde etmek için ilk önce bol sermaye sonra sabır gerekir. Geleneksel pazarlama yöntemlerinin kuralları ve standartları, orta ve küçük çaplı işletmelerin, yüksek sermaye destekli büyük işletmeler ile rekabet etmesine izin vermez.

E-ticaretin avantajları sayesinde; büyük-küçük tüm şirketler geleneksel pazarlama yöntemlerinin katı kurallarından ve sınırlamalarından kurtulup, yüksek miktarda sermaye ortaya koymadan sanal mağazalar açmakta, mal ve hizmetlerini satmak için yeni pazarlar bulmakta, yeni gelir kaynakları elde etmekte, imajlarını güçlendirmekte ve rekabetsel üstünlük kazanmaktadırlar.

E-ticareti, işletmeden tüketiciye olan ticari faalitelerinde kullanmayı planlayan büyük-küçük tüm firmaların farkında olması gereken bir gerçek de şudur: Elektronik ticaret bir işi tekrardan veya sil baştan kurmak değildir. Daha çok, mevcut iş yöntemlerinin verimlilik düzeyinin artırılması, işletim verimliliğinin geliştirilmesi ve bu sayede müşteriye sağlanan değerin güçlendirmesiyle ilintilidir. Bu değerin başka hiç bir vasıta ile oluşturulması mümkün değildir. Internette açılan mağazaların genel giderlerinin çok düşük olması, doğrudan satış fiyatlarına da yansımaktadır. Internet müşterilerin firmalara, sürekli geri bildirimde bulunma imkanı da sunmaktadır.

Gartner Group tarafından 1999 yılında 25 Milyar $ olan “İşletmeden Tüketiciye E-Ticaret” işlem hacminin, 2004 yılında 1 Trilyon $ rakamını aşması öngörülmektedir. Aynı çalışmada, İşletmeden Tüketiciye E-Ticaret kategorisindeki internet üzerinden gerçekleştrilen satışların; %37’sini kitap, %21’ini bilgisayar/donanım/yazılım, %20’sini CD/DVD/kaset, %17’sini ise giyim eşyasının oluşturduğuna değinilmektedir.

Sanal iş dünyasında mağaza açmak için, web sitesinin teknik altyapısının ve içeriğinin oluşturulması ve ödeme işlemleri için de sanal POS (V-POS) alınması gerekmektedir. Muhasebe, stok, vb. İşlemleri ile de entegrasyonu sağlanabilecek “Sanal Mağazaya” müşterilerin güvenli erişimi için, SLL standartı kullanılmaktadır. Satıcı firma, bir onay kurumundan aldığı elektronik web sitesi kimliği ile mağazasının sanal dünyadaki kaydını gerçekleştirmektedir. “Müşteri” ile “Satıcı Firma” arasındaki iletişimde güvenliği sağlayan SLL; internette ulaşılan adresin gerçekten aranan mağaza olup olmadığını kontrol etmekte ve bilgilerin şifrelenerek gönderilmesini sağlamaktadır.

Satıcı firma ile banka arasındaki iletişimin güvenliği ise SET protokolü ile gerçekleştirilmektedir. Müşteriden SLL ile alınan ödeme bilgileri (kredi kartı), satıcı firma tarafından bankaya SET protokolü ile şifrelenerek gönderilmektedir. Banka, müşterinin hesabının uygun olması durumunda, alışverişini onaylamakta ve provizyon bilgisini satıcı firmaya göndermektedir. Satıcı firma, müşterisine siparişin tamamlandığını bildirdikten sonra bankaya bağlanarak alışveriş tutarını hesabına aktarmaktadır. National Association of Business Economics’in (Nisan 2000) araştırmasına göre; ülkemizde kitap, kaset, CD, çiçek, elektronik, giyim, bilgisayar, gıda, vb. ürünlerin İnternette doğrudan müşteriye satışını yapan sanal mağaza sayısı 250’yi aşmıştır.

 

İşletme-İşletme Modeli (Business to Business; B2B) :

 

“İşletmededen İşletmeye E-ticaret“ modelinde ki amaç, otomasyonlandırılmış sistemlerin ortaklaşa iş yapılan birimlere (üretici firma, tedarikçi firmalar, bayiler, mağazalar, departmanlar vb.) entegrasyonu ile ürün, hizmet ve bilginin işletmeler arasında satışını, kullanımını ve paylaşımını sağlamaktır. Firmaların elektronik ortamda tedarikçiye sipariş vermesi, faturalarını temin etmesi ve bedellerini ödemesi olarak da ifade edilebilir.

Internet öncesinde firmalar arasındaki e-ticaret, özel veya katma değerli ağlar üzerinden Elektronik Veri Değişimi (Electronic Data Interchange; EDI) ile gerçekleştirilmiştir. Firmalar, iş ortakları/tedarikçileri ile arasındaki ticari bilgileri/işlemleri, EDI formatına dönüşümünü sağlayan özel programlar kulanarak gerçekleştirmektedir. İnternet ile E-Ticaretin Firma-Firma kategorisine altyapı oluşturan EDI uygulamaları, Web ortamına taşınarak maliyetler önemli ölçüde düşürülmüş ve KOBİ’lerin de etkin olması sağlanmıştır. ABD’de 1999 yılında firmalararası e-ticaretin %23’ü, iş yapma tarzlarını değiştiren KOBİ’ler tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırma sahibi “Access Media International”, 2003 yılında KOBİ’lerin payının %32’yi aşmasını öngörmektedir.

E-ticaret, firmalararası ticarette maliyetlerin azaltılması ve verimliliğin artırılmasında önemli rol oynamaktadır. “INTERSHOP“un Hewlett Packard’ın Yatırım Sistemleri ve Yazılım Grubu’na projelendirdiği uygulama buna örnek olarak gösterilebilir. Bu projenin amacı, Hewlett Packard'ın HP UNIX sunucu ürünlerini bayilerine, ISP’lere ve Fortune 500 müşterilerine online satışı için bir bayilik zinciri oluşturmaktı. Bu proje 4 ay gibi kısa bir zamanda gerçekleştirildi. http://eproducts.hp.com adresindeki elektronik ortamda gerçekleştirilen bu bayilik zincirine HP'nin veri tabanında mevcut olan “Fiyatlandırma Sistemleri“ sorunsuz bir şekilde entegre edildi. Sistemde her döviz kurundan toplam 75,000 fiyat yer almaktadır. Bu proje sayesinde HP, ürünlerini birden fazla dili ve para birimini destekleyen bayilik zincirinde ve elektronik ortamda satışa sunarken, idari ve pazarlama maliyetlerinde 100 milyon dolar tasarrufun sağlanacağını tahmin ediyor.

Bilgisayarların otomatik olarak gerçekleştirdiği işlemler sonucunda birçok faaliyet için personel gereksiniminin asgari düzeye inmesi, idari maliyetlerin azalması, insandan kaynaklanan hataların ve gecikmelerin önlenmesi, kağıt ziyanının azalması, telefon ve faks ödemelerinde tasarruf, zamandan tasarruf, hızlı ve doğru bilgi paylaşımı, e-ticareti tedarik ve bayi zincirlerine entegre eden işletmelerin sahip olacağı avantajlardır. Böylelikle bilgisayar destekli titiz ve zamanında işlenen siparişlerle de depo için ihtiyaç duyulan alanda azalma olacaktır. Ayrıca satın alınan ürünlerdeki eğilimlerin izlenmesiyle, tüketicinin ilgisini çekebilecek yeni ürünlerin seçimi ve siparişi konularında karar verilmesinde kolaylıklar gündeme gelecektir. Bütün bunlar üretimin artmasına sebep olacak ve artan tasaruf ve üretim, şirket gelirlerine yansıyacaktır. Bilgi paylaşamında mesafe sınırları ortadan kalkacağından zamanla şirketlerin bayilik ve tedarik zincirleri büyüyecek ve bu durum pazar payını olumlu etkileyecektir.

Ülkemizde otomotiv, elektronik/beyaz eşya, bilgi teknolojileri, vb. sektörlerde Ana Sanayi-Yan Sanayi ve Ana Firma-Bayi/Servis ağı arasındaki ticari işlemlerde, İşletmeden İşletmeye E-ticaret uygulamalarının hızla arttığı görülmektedir. Gartner Group tarafından yapılan bir araştırma çerçevesinde, dünyada 1999 yılında 145 Milyar $ olan İşletmeden İşletmeye E-ticaret işlem hacmininin, 2004 yılında 7 Trilyon $ rakamını aşacağı tahmin edilmektedir.1999 yılı verilerine göre; İşletmeden-İşletmeye kategorisindeki ticari işlemler, e-ticaret cirosunun %90’nını oluşturmaktadır.

İşletme-Kamu Modeli:

İşletmeler ile kamu kuruluşları arasındaki ticari işlemleri kapsayan bu bölümde kamu ihalelerinin internette yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermeleri ilk örnekleri oluşturmaktadır. E-ticaretin yaygınlaşmasını desteklemek amacı ile kamunun vergi ödemeleri, gümrük işlemleri de sanal dünyaya taşınmaktadır.

Birey-Kamu Modeli:

 

Henüz yaygın örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport başvuruları, sosyal güvenlik primleri ile vergi ödemeleri, vb. uygulamalar ile “Elektronik Devlet”e geçişin sağlanması planlanmaktadır. İngiltere hükümeti, 2005 yılında tüm kamu hizmetlerinin elektronik ortamda

 

yapılabileceği ve Elektronik Devlet’e geçişin tamamlanacağını duyurmuştur. 2002 yılına kadar ise tüm okul ve kütüphanelerin internet bağlantılarının sağlanması planlanmaktadır.  

 

 

E-TİCARET’İN ETKİLERİ

 

 

E-ticaret, özü itibariyle ekonomik bir olgu gibi algılansa da sosyal ve kültürel alanlarda da etkiler oluşturmaktadır. E-ticaretin; birey, firmalar ve toplum üzerinde farklı etkiler oluşturduğu görülmektedir. Müşteri beklentilerinin pazarı yeniden tanımladığı veya yeni pazarlar oluşturduğu koşullara; e-ticareti benimseyen firmalar, daha hızlı uyum sağlamakta ve rekabet konusunda avantaj elde etmektedir. Bireylere ise alışveriş, bilgi ve hizmetlere erişim, kamu ile etkileşim konularında fiziki uzaklık ve zaman kısıtlarını ortadan kaldıran yeni yollar sunulmaktadır.

 

E-ticaret İş Hayatında Hangi Faaliyetleri Etkilemektedir?

 

·         Pazarlama, satış ve promosyon,

·         Ön satış, taşeronluk, tedarik,

·         Finansman ve sigorta,

·         Ticari işlemler: sipariş, teslimat ve ödeme,

·         Servis ve bakım,

·         Ortak ürün geliştirme ve çalışma,

·         Kamu ve özel hizmetleri kullanma,

·         Kamu ile ilgili işlemler: vergi, gümrük, vb.

·         Teslimat ve lojistik,

·         Kamu alımları,

·         Muhasebe,

·         Elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti,

·         Anlaşmazlıkların çözümü.

 

E-ticaret’in iş hayatına etkilerinden örnekler;

 

·         KOBİ’lere büyük firmalarla eşit şartlarda rekabet etme imkanı,

·         Reklam, nakliye, ürün tasarımı ve üretim maliyetlerinde azalma,

·         Pazar raporları ve stratejik planlama konularında ilerleme,

·         Etkin pazarlama,

·         Eşit şartlarda yeni pazarlara ulaşım,

·         Ürün ve hizmet tasarımına müşterinin dahil edilmesi.

E-ticaret’in Ekonomik ve Sosyal Yaşama Etkileri:

OECD tarafından üye ülkelerde 1998 ortalarında yürütülen ve 1999’da yayınlanan araştırmaya göre E-ticaret’in, ekonomik ve sosyal yaşamda oldukça kayda değer değişikliklere neden olduğu belirlenmiştir:

 

Ekonomik yaşama ilişkin etkileri;

 

·         İşletmelerarası rekabeti artırmakta,

·         İşletmelerde genel maliyetleri düşürmekte,

·         Maliyetler fiyatlara yansımakta,

·         Tüketici açısından ürün seçenekleri artmakta,

·         Yukarıdaki iki maddedeki faktörler ile pazar gücünün tüketiciye geçmesi sağlanmakta,

·         “Aracısızlaşma” veya “yeni fonksiyonlar üstlenen aracılar” oluşmakta,

·         Siber aracılar oluşmakta,

 

 

·         7x24 prensibi ile açık olan mağazalar, aracıların da fonksiyon değiştirmesi ile ürün fiyatlarını 10’a 1 seviyesinde ucuzlatmakta,

·         Halen işletme-işletme arası %90 işletme-tüketici arası %10 civarında olan oranın, teknolojik altyapının gelişmesi ve tüketiciye daha kolay ulaşılması ile, işletme-tüketici lehinde yükselmesi beklenmekte,

·         Telekomünikasyon alt yapısındaki gelişmeler, ucuz PC’ler, kablo TV, telefon hatları, vb. altyapı gelişmeleri ile KOBİ’lerin doğrudan evdeki tüketiciye satış yapması ve pazarını genişletmesi tahmin edilmekte,

·         E-ticaretin yaygınlaşmasındaki teknik ve felsefi niteliğin “şeffaflık” ve “açıklık” olduğu belirtilmekte,

·         “Açıklık” tüketicinin pazar gücünü artırmakta, fakat kişisel bilgilerin toplanmasıyla aleyhte kullanılabilecek bir veri tabanı yaratmakta,

·         E-ticaret ile zamanın göreli önemi değişmekte, pazara coğrafi olarak yakın olmanın önemi ortadan kalkmakta,

·         Firma tedarik/zincir yönetiminde düzenli bir planlama ile maliyetler düşürülmekte (ABD’de bu konuda %15-20 tasarruf edilmiş durumdadır),

·         Web tabanlı pazarlama ve siparişi online geçmek de işletme lehine verimliliği artırmakta,

·         Sipariş alma, alındı makbuzu, fatura tutarlılığı vb. izlemede yapılan hata oranı e-ticaret ile düşmekte, böylece genel maliyetler azalmakta,

·         Pazar yapısını değiştirmekte,

·         Firmanın iş organizasyonu ve modelleri değişmekte

 

şeklinde özetlenmektedir.

           

ABD’de yapılan bir araştırma ile işletme-işletme arası ticaretin, elektronik ortamda ve geleneksel yöntemlerle yapılması durumunda ortaya çıkan maliyetlerinin mukayesesi yapılmıştır. Bu araştırma neticesinde Tablo 1’de izlenebileceği gibi sektörler itibariyle irdelendiğinde e-ticaret ile ortalama %15-20 arasında tasarruf elde edildiği belirlenmiştir.

 

 

ENDÜSTRİ

Tasarruf Oranı (%)

ENDÜSTRİ

Tasarruf Oranı (%)

Uzay, Makine Endüstrisi

11

Sağlık

5

Kimyasal Ürünler

10

Hayat Bilimleri

12-19

Kömür Endüstrisi

2

Metal/Makine Endüstrisi

22

İletişim

5-15

Medya ve Tanıtım

10-15

Bilgi Teknolojileri

11-20

İşletme/Bakım/Onarım

10

Elektronik Parçalar

29-39

Benzin ve Gaz

5-15

Gıda Katkı Maddeleri

3-5

Kağıt Endüstrisi

10

Orman Ürünleri

15-25

Çelik Endüstrisi

11

Havayolu Taşımacılığı

15-20

 

 

 

 

Tablo 1: E-Ticaret İle Tahmini Tasarruflar

(Kaynak: Business Week, 17 Ocak 2000)

E-ticaret’in KOBİ’lere Etkileri:

Esnek yapılarından dolayı müşteri beklentilerine daha hızlı adapte olabilecek KOBİ’lerin, büyük firmalara oranla E-ticaret’te daha avantajı konumda bulundukları düşünülmektedir. Dinamik yapıları

 

olan KOBİ’lerin büyük firmalar karşısındaki en büyük dezavantajı olan uzak coğrafyalardaki pazar ve müşteriye erişememe sorunuda, İnternet ile ortadan kalkmaktadır.

Avrupa Birliği’nde E-ticaretin KOBİ’lerde gelişimi ile ilgili KPMG Group tarafından yapılan araştırmalar, E-ticaretin beş temel engel ile karşı karşıya olduğunu ortaya koymuştur. 1997 yılından başlayarak, 1998 ve 1999 yılında tekrarlanan bu araştırmada, E-ticaretin engellerinin güvenlik ile ilgili, işgücü kaynaklı, teknik altyapı kaynaklı olduğu ve ayrıca uygulama maliyetlerinin yanısıra E-ticaretin boyutları konusunda bilgi yetersizliği ile ilgili olduğu belirlenmiştir. Ancak son üç yılı kapsayan bu araştırmada, sözkonusu engeller varlığını sürdürse de miktar olarak bu engellerde azalmaların kaydedildiği belirtilmektedir.

E-ticaret ile ilgili KOBİ’lerde son üç yılı kapsamak üzere yapılan aynı araştırmanın diğer bulguları da aşağıda belirtildiği gibidir;

 

·         Ürün tanıtım amaçlı Internet kullanımında artış bulunmakta,

·         Internet “karlı satış yöntemi” olarak algılanmakta,

·         Internet, “Pazarlama ve yeni müşterilere ulaşma aracı” olarak benimsenmekte,

·         E-ticaret firma-müşteri ilişkilerini geliştirmekte,

·         İşletmelerin E-ticarete ilgisi gün geçtikçe artmakta ancak firma bütçesinde bu işe ayrılan oran sabit kalmakta,

·         İşletmelerin E-ticarete geçen rakiplerini yakalamaları için oldukça az süre bulunmakta,

·         İşletmelerin rakiplerinin E-ticaret konusunda ne yaptıklarını mutlaka izlemeleri gerekmektedir.

 

KOBİ’lerin E-ticaret kapsamında hangi amaçlara yönelik olarak Internet’i kullandıkları yönünde aynı kaynak tarafından yapılan araştırma sonucunda, Internet’ten beş temel amaç için yararlanıldığı belirlenmiştir:

 

·         Pazar Araştırma,

·         Ürün/Hizmet Arama,

·         Pazarlama,

·         Müşteri ile İletişim,

·         Girdi Temini.

 

Fransa Maliye Bakanı’nın, Ocak 2000 tarihinde Nando Times’e “KOBİ statüsündeki firmalardan %50’sinin internet bağlantısının bulunduğu” yönündeki açıklaması kayda değer önem taşımaktadır. “Access Media International” tarafından yayınlanan ABD ile ilgili çalışmanın rakamları ise daha dikkat çekicidir. 1999 yılında İnternet erişimi bulunan KOBİ sayısı 3 Milyon rakamını aşmıştır. Son yapılan araştırmalar, KOBİ’lerin %84’ünün bilgisayar sahibi olduğu, %21’inin ise web sitesinin bulunduğunu göstermektedir. Aynı kaynağa göre ABD’de 600.000’nin üzerindeki KOBİ, ürün ve hizmetlerinin satışını internet üzerinden gerçekleştirmiştir. ABD’de KOBİ’lerin E-Ticaret işlem hacmindeki payı ise 25 Milyar $ rakamını aşmıştır.

E-ticaret’in Yönetime Etkileri:

İnternet, firmaların iş yapma şeklini de değiştirmektedir;

Elektronikleşme: Bilgilerin elektronik ortamda tutulması ile, herhangi birisi, herhangi bir zamanda herhangi bir yerden ihtiyaç duyduğu bilgiye bir başkasına gerek kalmadan ulaşabilmektedir. Fiyat listeleri, sipariş formları, tanıtım filmleri, vb. materyaller firmanın servis bilgisayarından intranet aracılığı ile güncel olarak erişilebilmektedir.

 

Hareketlilik: İnternet teknolojisi, kişilere bulundukları yerden bağımsız olarak bilgiye erişim imkanı sunmaktadır. Müşterilerine destek vermek için seyahat eden çalışanlarının, ihtiyaç duyduğu bilgiye herhangi bir zamanda herhangi bir yerden güncel olarak ulaşabilmesi, firmanın müşterilerinin ihtiyaçlarına cevap vermedeki performansını artırmaktadır.

 

 

Çabukluk: İş adamları, güncel bilgilere gece veya gündüz istedikleri zaman ulaşabilmektedir. İş ortağının veya firmasının web sitesine ulaşarak son fiyat listesine, üretim rakamlarına, malların çıkış tarihine kolaylıkla erişebilmektedir.

 

Çalışma Grupları: İnternet, verinin paylaşımına ve çalışanların işbirliği yapmasına da altyapı sunmaktadır. Firmalar, haber grupları, konuşma odaları, vb. araçlar ile değişik coğrafi yerlerdeki çalışanlarını biraraya getirerek çalışma grupları oluşturabilmekte, müşterilerinin önerilerini değerlendirebilmektedir.

E-ticaret’in Reklamcılığa ve Pazarlamaya Etkileri:

İşletmeler açısından sanal pazarlamanın birkaç ayrı yönden avantajı bulunmaktadır:

 

Etkileşimli Elektronik Pazarlama: İşletmeler, etkileşimli olarak ses, görüntü unsurlarını da kullanarak hazırlayacakları sanal mağazalarda müşteri ile karşılıklı etkileşim içerisinde satışlarını yapabilmektedir.

 

Etkin ve Hızlı Müşteri Talepleri Yönetimi: Sanal ortamda yapılan alışveriş hangi müşterinin hangi mala talep duyduğu yönünde bir veri tabanı oluşturulmasına imkan sağlamaktadır. Bu kapsamda işletmeler müşteri taleplerini veya satış reyonlarını yönlendirme şansını elde edebilmektedir.

 

E-Ödeme İmkanı: Elektronik ortamda ücretin ödenmesi ve alışverişin elektronik ortamda tamamlanması, işletmeler açısından lojistik altyapıda tasarruf yapılması açısından avantaj olarak değerlendirilmektedir.

 

Etkileşimli Tedarik Zincir Yönetimi: İşletmelerin nereye, ne kadar, hangi tarihte ürün veya hizmet sağlamaları gerektiğinin kararı ve bunun yönetiminin elektronik ortamda alıcı ve satıcılar arasında etkileşimin sağlanması bir avantaj oluşturmaktadır.

 

Etkileşimli Stok Yönetimi: İşletmelerin tedarik yönetimlerinin bir başka yönü de stok yönetimidir. Dolayısıyla etkileşimli olarak hangi üründen ne kadar ve hangi süreyle stok bulunduracağının yönetimi de elektronik ortamda gerçekleştirilebilmektedir.

 

Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetlerinde Etkinlik ve Hız: Bu tür hizmetlerde sonuca hızlı erişilmesi, alışverişin hızlı bir şekilde tamamlanması taraflara zamandan tasarruf sağladığı gibi hizmetin etkinliğini de artırmaktadır.

 

Sanal Anket ve Kamuoyu: Elektronik ortamda alışveriş yapan kesim ile hızlı ve etkin bir şekilde anket yapılıp hizmetin yönlendirilmesi ve istenilen kapsamda kamuoyu oluşturulması da mümkündür.

 

Birebir Pazarlama: Elektronik pazarlamada doğrudan tüketiciye hitap ederek birebir pazarlama yapma imkanı bulunmaktadır.

Ancak E-ticaretin yaklaşık üç yıllık geçmişinde büyük bir gelişme ile yaygınlaştığı bilinmekle beraber, birtakım zorlukları içerdiği de gözlenmektedir. Bunlar;

·         İşletmelerin, değişen pazar koşullarına uyum sağlayamaması,

·         Sorunlu ürün teslimi sonucu şirketlerin ürünü yenilemede lojistik güçlükle karşılaşması,

·         İşletmelerin hızlı gelişen teknolojik altyapıya uyum sağlayamaması,

·         İşletmelerin ürün geliştirmede yetersiz kalmaları,

·         İşletmelerde, ürün dağıtım amaçlı oluşturulan kanalların lojistik olarak yetersiz kalmaları

şeklinde özetlenebilir.

 

 

E-ticaret’in Tüketiciye ve Alışverişe Etkileri:

Sanal dünyada alışveriş yapmak gerek birey gerekse firma olarak müşteriye önemli avantajlar sağlamaktadır:

 

Hesaplı: Sanal dünyadaki alışveriş, klasik mağazada yaptığınız alışverişten daha ucuzdur. Sanal iş dünyasındaki mağaza kirası, personel gideri, elektrik, vb. masrafların ihmal edilecek düzeyde olması satış fiyatlarına da yansımaktadır. Şehirlerarası veya ülkelerarası dolaşarak mağazalar arasındaki fiyat karşılaştırması, bire beş oranında şehiriçi telefon ücreti ödeyerek yalnızca İnternet ile yapılabilmektedir.

 

Kolay ve Rahat: Sanal dünyadaki alışverişi ile evden çıkmadan, trafik ve park sorunu yaşamadan, zaman ve benzin harcamadan muazzam çeşitlilikteki ürün ve hizmetler incelenebilmektedir. Birçok sanal mağaza, ana caddelerdeki benzerlerine kıyasla daha fazla stok bulundurabilmektedir. Ayrıca sanal dünyada yapılacak kısa bir gezinti ile, satın alınacak ürün/hizmet ile ilgili uzmanların raporlarına ulaşılabilmekte, diğer tüketicilerin fikirleri öğrenilebilmektedir.

 

Hızlı: Satın almak istenilen ürün seçildikten sonra yalnızca beklemek gerekmektedr. Birçok mağaza e-posta servisi ile siparişin hangi aşamada olduğu hakkında (ne zaman kargoya verildi, ne kadar sürede teslimat yapılacak, vb.) müşterisini de bilgilendirmektedir.

 

Güvenli: Birkaç basit önlemi aldığınızda, sanal dünyadaki alışverişde kredi kartı kullanmanın restoran veya dükkanda kullanmadan daha az riskli olduğu görülmektedir. Birçok online satış yapan sanal mağaza, müşterilerin ödeme bilgilerini güvenli olarak ulaştırabilmesi için çeşitli güvenlik önlemleri (SLL, SET) almaktadır. Bilgileri göndermeden sözkonusu güvenlik önlemlerinin (alışveriş yapılan mağazanın gerçekten o mağaza olduğunun garanti edilmesi, satıcıya gönderilecek bilgilerin, özellikle kredi kartı, şifrelenerek ulaştırıldığı, vb.) alınıp alınmadığının kontrol edilmesi tüketicinin lehine olacaktır. Web tarayıcı programının altındaki durum çubuğundaki “Anahtar”ın kapalı olması, mağazanın güvenlik önlemi aldığını göstermektedir. Güvenlik önleminin türü ve derecesine anahtarın üzerine tıkayarak ve mağazanın web sitesinden öğrenilmesi gerekmektedir. Ayrıca son dönemde bankalar, Internet üzerinde rahat ve güvenli kullanabilmesi için “Sanal Kart” uygulamasını başlatmıştır. Yalnızca internette kullanılabilen ve normal zamanda “sıfır TL/$” limiti olan “Sanal Kart”ın limitini, alışveriş sırasında kart sahibi artırmakta/belirlemekte ve alışverişin sonunda ise kalan miktar olması durumunda tekrar “sıfır”layabilmektedir.

 

Eğlenceli: Web dünyasındaki en keyifli alışverişlerden birisi de online müzayedelerdir. Dünyanın herhangi bir yerinden insanlar herhangi birşeyi online müzayedeye katılarak satın alabilmektedir.

 

Küresel: Sanal dünyada müşteriler, en geniş çeşitlilikte mağaza bulma imkanına sahiptir. Bu mağazaların bir kısmı büyük şehirlerde bulunabilecek olmasına karşın bir kısmına ise yalnızca İnternet dünyasında erişilebilmektedir.

 

 

E-TİCARET RAKAMLARI ve TAHMİNLERİ

 

 

Bilindiği üzere e-ticaret’in gelişimi internetin gelişimine bağlı olarak 1995’lerden sonra gerçekleşmiştir. Gartner Group tarafından 1999 yılı sonunda yayınlanan raporlar, Amerika Birleşik Devletlerinin halen dünyadaki e-ticaret işlem hacminin %80’nine sahip olduğunu göstermektedir. Daha önceki bölümde değinildiği üzere dünyada firmalararası E-ticaret; toplam E-ticaret hacminin %90’nını oluşturmaktadır. Aslında işlem sayısı olarak irdelendiğinde firma-tüketici arasındaki E-ticaret işlemi çok daha yüksektir, ancak, firma-firma arasında bir seferde yerine getirilen işlemin parasal hacminin büyüklüğü yukarıda değinilen oranın yükselmesine neden olmaktadır.

E-ticaret’in gelişimi konusunda yayınlanan başka bir çalışma 1999’daki işlem hacminin, yaklaşık %100 katlanarak 2004’e kadar yükseleceğini göstermektedir (Tablo 2).

 

 

Yıllar

Firma-Firma İşlem Hacmi (Milyar $)

1999

145

2000

403

2001

953

2001

2.180

2003

3.950

2004

7.290

 

 

Tablo 2: E-Ticaret’in Gelişimi

(Kaynak: Gartner Group; 27 Ocak 2000)

E-ticaretin gelişimini, internet erişimi ve cep telefonunun gelişimine paralel olarak ülkeler itibariyle izleyen bir başka araştırmaya göre İsveç, gerek Internet erişimi gerek cep telefonunda en ön sırada yeralırken, ABD internet erişiminde İsveç’in hemen ardında, cep telefonunda da dördüncü sırada yer almaktadır. Ancak E-ticaret işlemleri incelendiğinde ABD’nin açık bir farkla tüm ülkeleri geride bıraktığı görülmektedir. (Tablo 3).

 

Ülke

Ceptel (a)

Internet (%)

E-Ticaret (b)

Fransa

28

10

9.20

Almanya

21

15

16.30

İtalya

50

8

5.40

İsveç

55

48

86.00

İngiltere

32

23

26.00

ABD

25

43

112.00

 

 

Tablo 3: Cep tel/Internet/E-Ticaret karşılaştırması
(a) Nüfusa oranı olarak
(b) Kişi başına ABD $’ı
(Kaynak: Forrester Research Inc., 2000 ve Global Info. Inc.)

 

Yukarıdaki tabloların sonuçlarının en önemli etkeni e-ticareti geliştirme maksadıyla devletler tarafından uygulanan destekleme politikalarıdır. Örneğin 1997 yılından itibaren kamu alımlarının e-ticaret yoluyla yapılması yönünde ABD yönetiminin (www.eps.gov) kararı bulunmaktadır.

Sonuç olarak e-ticaret ve geleceğine dair birbirinden farklı öngörüler öne sürülmüştür. Ama bunlardan neredeyse tamamında hacim ve kullanılırlık açısından e-ticaretin tartışmasız gerek internet sektöründe gerekse ticaret içerisinde büyük bir yer edineceğidir. Bu öngörülerden bazıları aşağıda sıralanmıştır:

 

ABD’de her 5 işletmeden 3’ü ticaretle tanışmıştır. (National Association of Business Economics; Nisan 2000)

1999 yılında 170 Milyar $ olarak gerçekleşen global e-ticaret işlem hacminin, 2004 yılında 8 Trilyon $ seviyesine ulaşması beklenmektedir. (Gartner Group; Şubat 2000)

5 Milyar $ olarak gerçekleşen 1999 yılı Web reklam cirosunun 2004 yılında 45 Milyar $ rakamına ulaşacağı tahmin edilmektedir.  (Forrester Research; Nisan 2000)

2004 yılında 500 Milyon rakamını aşacağı düşünülen internet kullanıcılarının günde ortalama 9 adet pazarlama içerikli e-posta alacakları öngörülmektedir. (Jupiter Communications; Mayıs 2000)

 

1999 yılında internette alışveriş yapan 20 milyon tükeci sayısının, 2004 yılında 75 milyona erişmesi beklenmektedir. (Boston Consulting Group; April 2000)

 

 

SONUÇ

 

E-ticaret, ülkemiz için yeni sayılan bir kavram olsa da, global dünyadaki gelişiminden bizlerin de nasipleneceği bir gerçek. Ancak bu hızlı gelişimin tam olarak nasıl bir yapıya evrileceğini kimsenin tam olarak bilmediği de gözardı edilmemeli. Büyümenin artacağı kendini hissettirse dahi bunun nasıl sonuçlar doğuracağını şimdiden kestirmek çok güç. Ancak, hızlı gelişen yapılara uyum sağlamak için hızlı değişmeyi de öğrenmemiz gerkekmekde. Sadece ve sadece hızlı değişenler bu yapıda varolabileceklerdir.

 

 

KAYNAKÇA

 

Ø       http://www.supercadde.com/dukkan/e_ticaret/index.htm

 

Ø       http://www.ibmturk.com

 

Ø       http://www.kobinet.com

 

Ø       http://www.ecommerce.gov

 

Ø       http://www.doc.gov/ecommerce

 

Ø       Bazı araştırma raporları sonuçları: (National Association of Business Economics, Gartner Group, Forrester Research, Jupiter Communications)